Rutin / Routine

14 Nisan / 30 Nisan 2011

EMRE ZEYTİNOĞLU

Figür resminin Türkiye’deki önemli temsilcilerinden biri olan Memet Güreli, gerçekleştirdiği “Rutin” adlı sergide, bu kez insan yaşamını yönlendiren, onu kendi koşullarına tutsak eden modern kenti konu alıyor ve bu insanların farklı dünyalarında yaşadıkları dramları gözler önüne seriyor. Modern yaşamın sunduğu konforlu mekânları, eğlence biçimlerini, iletişim olanaklarını, tüketime yönelik çekici nesneleri v.b. benimseyen ve bunların peşinden giderken, kendi rahatsızlıklarını içten içe hisseden insanların çelişkili öyküleridir bu resimlerde izlediklerimiz…

Memet Güreli’nin bu sergide vurguladığı durum, insanların çok derinden yaşadıkları o çelişkiyi “rutin” bir yaşam biçimine dönüştürmeleridir: Hem modern kentin sunduğu klişe yaşamlardan vazgeçmeyen, hem de bu yüzden giderek kendi doğalarının duygu zenginliklerinden uzaklaşan insanların, artık kendi rahatsızlıklarını “rutin” bir süreç gibi algılamaya başlamaları, dramın ta kendisidir.

Söz konusu dram henüz 19. yüzyılda sezilmeye başlanmıştı. İnsanlar artık sanayi üretim sisteminin dayattığı bir yaşam biçiminin, kendilerini giderek tutsak ettiğini o dönemde kavrıyorlar ve bu tutsaklıktan kurtulmanın yollarını arıyorlardı. Örneğin romantikler, toplumsal gerçekliklerden yüz çeviriyorlar ve dünyayı estetik bir yapıt gibi seyretmeyi yeğliyorlardı. Fakat romantiklerin, kendilerini tutsak kılan pratik “mevcut durum”u değil de, tasavvur ettikleri “olması gereken durum”u görmek istemeleri, onları ne bu tutsaklıktan kurtarmış, ne de rahatsızlıklarını gidermişti. Tam tersine o romantikler, içine yuvarlandıkları dramı daha fazla hissetmekten başka bir şey elde edememişlerdi.

O yüzyılın sosyalist ütopyaları ise, romantiklerden farklı biçimde, pratik “mevcut durum” ile daha fazla ilgilendi. İnsanların aynı birer makine gibi kapitalist üretim biçimine hizmet etmelerini, böylece hem kendi doğalarına, hem kendi üretimlerine, hem de kendi toplumlarına yabancılaşmalarını bir problematik halinde ortaya koydu. Onlar da, insanların bu yabancılaşma sorunu karşısında sanatı öne sürmüşler ve ancak sanat aracılığı ile söz konusu sorunun üstesinden gelinebileceğini düşünmüşlerdi. Böylece sanatsal yaratıcılık, sokağın pratik gerçekliği karşısına, alternatif bir gerçeklik ortaya çıkartıyor ve “mevcut durum”u eleştirebilecek bir güç kazanıyordu.

Ne var ki sanat, insanların makineleşme sürecinde eleştirel ve uyarıcı işlevini son derece etkin bir biçimde yerine getirmiş olsa da, sokağın pratiğini fazla değiştirmemiştir. Ütopyaların gerçekleştirilme sürecinde ortaya konulan ideolojik çabalar ve sergilenen mücadeleler, her ne kadar sanattan büyük güç almış olsa da, sokağın pratiği hep kendi mecrasında aktı. Daha açık söylemek gerekirse, makineleşmiş insanların kendi doğalarıyla bağlantısını kuran ve bu anlamda sanayi sisteminin tutsak edici mantığını deşifre eden tek şey, sanat olarak kaldı; oysa öte yandan da insanlar kapitalist sanayi sisteminin tutsaklığını yaşamaktan, yoksulluktan ve sömürüden bir türlü kurtulamadı. Hatta sanat da, her geçen zaman içinde “sanat endüstrisi”nin içine biraz daha batarak, makineleşme ile makineleşmeden arınma arasında, bir ara-duruma dönüştü. Artık insanlar kendi doğalarını, hem kapitalist sanayi sisteminin hizmetine sunmuşlar, hem kendi yaratıcılıklarını bu sistemin yaşaması ve devamı için kullanır olmuşlar, hem de o sistemin tutsaklığından kurtulmanın yollarını aramışlardır. Üstelik sanat da, hem bu sistemin içinde bir “endüstri ürünü” halinde yaşamak zorunda kalmış, hem de sistemin eleştirisini yapma işlevini yüklenmiştir.

İşte modern dönemin karmaşık yapısı ve açmazlarla dolu dünyası, bu çelişkilerin eseridir: İnsanın rahatsızlıkları ile, konfor dünyasının ve refaha ulaşma umutlarının çarpıştığı, iç içe geçtiği ve kaotik bir iç dünyanın oluştuğu bir dönemdir bu… Sanat da, tüm bu kaotik yapının içinde kendi varoluşunu çözümlemeye çalışan, sürekli kendisini sorgulayan, işlevi hakkında bir karar vermeyi deneyen bir kavrama dönüşmüştür. Burada asıl vurgulanması gereken bir durum varsa, o da, modern dönemde tüm bu açmazların bir “rutin” yaşam biçimine dönüşmüş olmasıdır: Tüm çelişkilerin ve açmazların normalleştiği, tüm rahatsızlıklara alışıldığı, ama bir yandan da ideolojik söylemlerin sürdüğü bir dönemin yaşamsal “rutin”i…

Şimdi Memet Güreli’nin “Rutin” sergisine bu yazılanların ardından bir kez daha göz atacak olursak, buradaki “rutin”in içinde gizlenen açmazların, çelişkilerin ve rahatsızlıkların yeniden ayrıştırılıp su yüzüne çıkmaya başladığını ayrımsayabiliriz. “Rutin”in içine yerleşmiş ve bunca yıl boyunca orada kaynaşmış açmazların, çelişkilerin, rahatsızlıkların, konfor tutkularının, refaha ulaşma umutlarının ve daha insana dair birçok şeyin, bu resimler aracılığı ile yeniden gündeme taşındığını anlayabilmemiz mümkündür. En azından bu sergideki resimler, niyet olarak, bize bu açmazlar, çelişkiler, rahatsızlıklar ve umutlar döneminden başlayan ve günümüze kadar gelen bir süreci göstermeyi denemektedir.

“Orantılı Güç” sergisi için basılan broşürde Memet Güreli, kendisi hakkında şunu yazmıştı: “Sanatçının rutin, olağan üretimini sürdürdüğü sırada böylesine güncel bir konuyu gündemine alması, politik bir angajman kaygısı ile değil, olguyu tekrar tartışmaya açan bilinçli bir duyarlılık ve sanatçı refleksi olarak algılanmalıdır.” Bu alıntıdan çıkartabiliyoruz ki Memet Güreli, kendi sanatsal sürecini “rutin” olarak tanımlarken, aslında “rutin”in içinde ne kadar fazla dinamiğin olduğunu, bu dinamiklerin ne kadar farklı alanlardan toplandığını ve bunların giderek nasıl kaynaştığını anlatmaya çalışıyordu. Ve böylece kendisini de bir sanatçı olarak, modern dönemin kaotik yapısına dahil ediyordu. Bu durum bize, Memet Güreli’nin modern dönemin karmaşık yapısından payını almış bir sanatçı ve bir sıradan insan olarak, kendi açmazlarının ayırdında olduğunu gösteriyor: “Rutin”i ayrıştırabilecek bir bilincin ve duyarlılığın da göstergesidir bu…     

Diğer yandan bir anlamda bu serginin ana karakterini oluşturan kolajların, genellikle popüler gazete ve dergilerden oluşturulması da dikkat çekiyor. Modern dünyanın vazgeçilmez malzemeleri sayılabilecek popüler medya sektörü, bu sergideki resimlerin kurgusu içine işledikçe, görselleştirilmiş bir takım olayların temelinde yer alan bir “açmazlar, çelişkiler, rahatsızlıklar ve umutlar kültürü”nün varlığına da işaret ediyor. Rahatsızlıkların ve umutların iç içe geçtiği bir kültür, elbette dramın da kültürüdür. Rahatsızlıkların ve umutların aynı anda ve aynı yerde yer aldığı popüler medya, Memet Güreli’nin resimlerine malzeme olmuşsa, demek ki o malzemeler doğrudan doğruya, dramın simgesel karşılıklarıdır. Medya malzemelerini “rutin atölye çalışması” içinde birer simge halinde kullanmaya, bilinçli bir biçimde karar veren Memet Güreli’nin tavrı ise, “Rutin” sergisinin ne denli ayrıntılı ve zor bir sürecin içinden doğduğunu gösteriyor bize…      

Orantılı / Güç – Proportionate Force

23 Nisan / 8 Mayıs 2009

MeMeT GÜRELİ

Figüratif resim en nihayetinde insanın dramını yüzeyde sorunsallaştırır yada görselleştirir. Modern çağın dinamiğinin, insanı inanılmaz bir veri bombardımanına maruz bıraktığı bilinen bir olgudur. Sürdürdüğümüz  hayatın ve ağır gündemin acıtıcı gerçekleri her bireyi duyarlılığı ölçeğinde etkiliyerek mutsuz kılmaya yetmektedir.

Son zamanlarda gündemde “orantısız güç yada  orantılı güç” kavramının bizde ve dünyanın değişik coğrafyalarında gelişen trajik  olaylar için çok sık kullanıldığına tanık oluyoruz. Söz konusu olaylarda  pervasızca, acımasızca şiddet kulanımını imleyen bu tanım, kimi  zaman da sözüm ona bir savaş etiği ve kuralı olarak ifade ediliyor…

Çağdaş dünyanın düşünce sisteminde; savaş’ın kendisinin, her türlü şiddetin, bireysel  ve toplumsal anlamda hangi gerekçeye dayanırsa dayansın bir politika biçimi olarak benimsenmesi bir insanlık suçudur.

” Aklın uykusu canavarlar yaratır ” F.Goya’nın yaşamının en olgun  evresinde, çağındaki yaşanan insanlık trajedisine  ilişkin kurduğu bu cümle bu günde maalesef hala güncelliğini koruyor…

“ Orantılı güç “ başlıklı bu serginin ortaya çıkışı, hemen yakın  tarihte  erk ve muhalif güçler arasında yaşanan ve şiddete varan ölçüde sertleşen olayların medyada yer alan görsellerinden hareketle, başlangıçta tek bir yapıt  üretme düşüncesi ile başlayıp daha sonra da çeşitli ebatlardaki varyasyonları ile birlikte 20 adet  çalışmadan oluşan bir  projeye dönüşmüştür.

Sanatçı’nın rutin, olağan üretimini sürdürdüğü sırada böylesine güncel bir konuyu gündemine alması politik bir angajman kaygısı ile değil, olguyu tekrar tartışmaya açan bilinçli bir duyarlılık ve sanatçı refleksi  olarak algılanmalıdır. Söz konusu çalışmalar, sanat tarihinde defalarca yinelenen bilindik kompozisyon şemalarına da gönderme yapan, daha çok plastik kaygıların amaçlandığı görsel bir sonuç arayışı ve denemeleridir…

Cadde / Street

21 Mart / 6 Nisan 2006

ÜMİT GEZGİN

Sanatçı algılamasının derinine inmek ister; gördükleriyle yetinmeme durumu, onu gerçeklikle sınırlamaz, hep gerçeklikten bir adım önde olmak düşüncesi ağır basar. Keza bu figür ve gerçeklik imgesinin yoğun olduğu resimlerde de böyledir. Massaccio’nun, bir ‘sokak’ boyutu içinde insan ve onun etik gerçekliğini deşifre ettiği tablosunda da böyledir, giderek Luis Le Nain’in, bir sokak aralığında, derbeder evlerin önünde gösterdiği  zavallı insanlarında da böyledir. Pıssarro, ‘Montmartre Bulvarı’ toblosunda 19. Yüzyıl Paris’inin geniş bulvarlı, gösterişli caddesini cıvıl cıvıl gerçekliğiyle, görsel fantaziler boyutunda ortaya koyarken de yine; bütün ressamların yapmak istediği şeyi; ‘görüntü’nün ardındaki gerçekliğin, giderek ironinin de peşindedir; belki asıl olarak ironinin izini sürer bütün ressamlar; görselliğin tüm sınırlayıcılığına rağmen, yine de bunu yapmak isterler. Görselliğe yeni anlamlar, yeni bakış açıları, semboller ve biçimler ekleyerek yaparlar bunu.

Memet Güreli de, tarihsel yol alışı içinde debdebeyi, çöküşü, talanı, keşmekeş ve her türden varoluşu yaşamış; Doğu için Batı, Batı için Levanten olan İstiklal Caddesi’ni bir büyük ‘Cadde Estetiği’  ve gerçekliği noktasında tuvallerine taşırken; hem görüntüyü, hem varoluşu ve hem de ironiyi ortak bir potada eriterek, tuval gerçekliğine dönüştürmüş. Bu tuvallerde sadece doksanların gençleri yok, akılları bir karış havada, adımları İstiklal Caddesi’nin süksesine uygun olan; aynı zamanda bekleyen, umut eden, düşünen; habire yürüyen; kararsız, tedirgin; bir mesleğin, kimliğin insanları da var; giderek yüzleri belirsizleşmiş, bir kimlikten ziyade görsel bir ifade ve estetik olan figürler de var. Bunun ötesinde bazı resimlerinde beliren kukla oynatcıları, ortak ironiyi, bir yaşam eleştirisine dönüştürecek denli somut konum alışlarıyla resimlere düşünsel bir eleştirel boyut getirirlerken; bütün bu resimlerin bir cadde formatınnda, sanatçının yaşadığı, nefes aldığı, hergün arşınladığı, gördüğü, düşündüğü somut mekan parçalarıyla birlikte kurgulanması, resimlere ayrıca bir görsel tat ve derinlik de katıyor.

Boş boş bakan, anlamsız yürüyen, kalabalıkta kaybolmuş, sadece bir leke olmuş insan imgesinden; mekanla, somut ve tarihsel  İstiklal Caddesi mekanıyla bütünleşmiş, giderek dünyanın herhangi bir yerindeki bir caddenin köşesindeymişçesine  durmuş, bekleyen ve umut eden insanın, gencin estetiği, figürü haline dönüşmüş tablo gerçekliği sanatçının tanık olunan somutlukla, hayal edilen evrensellik noktasına nasıl gidebildliğinin de  estetetik örnekleri olarak karşımızda duruyor. İroni olmasına var, ama sanki trajik bir kaygıdan ziyade, karamsar bir duruş ve bakıştan öte, insanlık karnavalının, caddeye üşüşmüş renkçiliğin ve cıvıl cıvıllığın aslında daha bir üst düzeyde mutluluğun doğurabilirliğine özlem eleştirisi bu. Hayır hiçbir şeyi yadsımıyor sanatçı ve giderek insanları, kalabalıkları;  mekanla, vitrinlerle, sayılar ve sözcüklerin dünyasıyla; en önemlisi biçimin, rengin, perspektifin, figürün ve onun oluşturduğu  ve resme dönüştüğü görsel anlam dünyasıyla yakından ilgili. Bu cıvıltıyı görmek, koklamak, onlarla daha derinden yaşamak istiyor. Renklerin daha bir açılması, daha baskın tonlara, renk cıvıltılarına dönüşmesi mekanda ve figürlerin lirik duruşları da bundan; yaşama enerjisinden,yaşama olumlu ve güzel bakabilme yeteneğinden sanatçının. En önemlisi bir ressam olarak hayattan asla vazgeçmeme durumu ve tutumundan. Varoluşunu insan üzerine kurgulamış olmasından.

Yine de elbet bir ironi var, daha bir üst düzeye çıkarılabilecek bir insan ve cadde özleminden bu; gençlik ve insanlık özleminden. Yabancılaşmanın kent ve cadde boyutunda insana yakın durduğunun da ayrımında elbet sanatçı. Bütün bu harekete, renkli dalgalanmalara, mekanlarla birlikte kurgulanmış cadda kalabalığına, sese, müziğe ve yaşam enerjisine rağmen, hüznün de için için ana  caddeden başlayarak ara sokaklarda yoğunlaşarak arttığını hissediyor sanatçı. Bütün tablolarının her taraflarının ortak bir netlikte olmaması ve gitgide fululuğun katmanı içinde de bulunmaları bu yüzden.

Figür kuşağının bu seçkin sanatçısı, içrek anlamın ötesinde insan gerçekliğine güçlü ve özgün fırça vuruşuyla öylesine kendine özgü bir akademizma da  katıyor  ki, herkesi figürü vareden virtüözitesi noktasında ona saygı duymaya sürüklüyor. İster benimsensin ister benimsenmesin bu ressam akademik figür resmininin  zorlanmakta olduğu bir dönemde ona yeni bir soluk, onurlu bir diriliş muştusu da kazandırıyor. Figürlerdeki bu rahatlık, sanki sokağın içinde yaşıyorlarmışçasına, hareket ediyorlarmışçasına bir eylemsellik içinde olmaları, hep Memet Güreli’nin yetkin desen ve renk anlayışı sonucunda ortaya çıkmıyor mu..

Sıcak soğuk renk dağılımının sıcak tonun egemenliğinde iyi  ayarlanarak mekanlarla birlikte çözümlenmesi; figürlerin dinamik kurgusunu oluşturacak güçlü düzen ve desen yetkinliği bu resmi aynı zamanda gerçek bir sokak şölenine, görsel düşünsel anlamına da götürüyor. Modern-klasik gerçekliğiyle alabildiğine görsel ve vitrin büyüsüyle albenili bir tüketim nesnesi olan cadde; aslında hepsi de birer canlı vitrine dönüşerek modern tüketiciliğin de cazip varlığına dönüşmüş kalabalıklığıyla Türkiye’nin olduğu kadar dünyanın da merkezi bir çekim gerçekliği değil mi.. Bu cadde kalabalıklaştığı oranda görünmez kılıyor insanı; seyreden ve seyredilen olmanın dayanılmaz cazibesi herkesi, bütün herkesi merkez konumundaki caddeler çekiyor. Nesneleşmenin ve giderek nesneleştirmenin de adeta ortak kulvarı oluyor, podyumu oluyor caddeler. İşte bu caddeyi, bireysel farklılıkları yok eden bu büyük mekanı; detay mekanlar boyutunda, bireysel özelliklerini insanların dışa da vurarak yeniden keşfetmek istiyor sanatçı; bunu da hem üst bir düzlemde gerçekleştiriyor ve ona yeni anlam, bakış açıları ve değer katıyor, hem de yeni ve sıcak bir estetik derinlik kazandırarak yeniden oluşturuyor..

Desen Sergisi / Drawing Exhibition

Rutin / Routine

28 Şubat / 17 Mart 2001

ZEYNEP RONA

Eskilerde bir ressam için “sağlam bir deseni var” dendiğinde, o sanatçının bir figür ustası olduğu anlaşılırdı. “Desen” resim sanatının temeliydi ve geçmişte pekçok usta ressamın gerçekten desen anlayışı çok güçlüydü. Kimi hocaların atölye çalışmalarında desenin önemini vurgulaması ve ressam adayının “ressam olabilmesi” için mutlaka önce bunu çözmesi gerektiği üzerinde ısrarlı olmasının nedeni de budur.

Memet Güreli 1984-89 arasında Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde eğitim gördüğü sıralarda bu öğütleri göz ardı etmeyen öğrencilerden biriydi. Nitekim desen konusunun önemini 1990’da kurduğu özel atölyesinde ve 1997 yılında Ayşe ve Ercümend Kalmık Vakfı’ndaki desen ve boya resim çalışmalarında da hep öne çıkarmış, öğrencilerine desenin üstesinden gelmelerini öğretmişti. Sanatçının desen konusundaki yetkinliği yalnızca resimlerinde değil, uzun süredir titizlikle sürdürdüğü özgün baskı çalışmalarında da kendini gösterir.

Figür resmi, özellikle genç sanatçıların yerleştirme, dijital baskı, video gibi çok farklı anlatımlara yöneldikleri  80’li ve 90’lı yıllarda epeyce geride kalmış bir ifade türü olarak algılandığı bir dönemde, kimi gençler sessiz sedasız bu türü kendi sanat anlayışları doğrultusunda geliştirmeye devam etmiştir. Memet Güreli de bu sanatçılardan biridir. Onun adına bugüne kadar pek sık rastlanmamasının nedeni de Memet’in “iyi öğrendiği” bir ifade tarzını, böyle bir ortam içinde, kendisini belki biraz geride tutarak, ama sapmadan, tutarlı bir çizgide sürdürmesidir. Desen ve figür birbirinden ayrılamaz, figüratif resimde başarı sağlamak da büyük ölçüde bu ikisinin birlikteliğine ve sanatçının her iki dili de çok iyi kavranmasına bağlıdır. Bir figür ressamının, eğer desenini geliştirmemişse başarılı olması ve yetkin örnekler yaratması pek olası değildir. Figür resminin en önemli özelliklerinden biri de figürün içinde yer aldığı ortamla ya da diğer figürlerle sağlam bir ilişki kurmasıdır. Memet Güreli’nin resimlerine bakınca onun güçlü desen anlayışının yanı sıra, bu ilişkileri de iyi çözümlediğini görüyoruz.

Memet Güreli konuları sıradan insanın günlük yaşamından alıyor. Bunlar genellikle erkek odaklı gündelik yaşam sahneleri; sokak köşelerinde kümelenmiş, yolda yürüyen ya da iç mekanda bir araya gelen insanlar. Bu resimlerde figürün yerleştirildiği dış mekanlar bir sokak lambası, bir trafik işareti, bir otobüs, bir bina köşesi gibi mekana ilişkin ipuçlarıyla tanım kazanıyor; zaman ise çoğu kez karanlık bir gece. iç mekanlarda da sanatçı benzer bir yöntemle ortamı tanımlıyor. Bu insanların en dikkat çeken yanlarıysa yalnızlıkları. Büyük kentlerin, özellikle de istanbul gibi bir megakentin giderek büyüyen sorunlarının, genelde tüm insanların, özelde de yaşam savaşı verenlerin üzerinde yarattığı baskı ve herkesin kendi derdine düşmesi sonucu ortaya çıkan iletişimsizlik ve yalnızlık…  Yüzler her zaman net bir biçimde okunamasalar da, duruşlarından bu iletişimsizliği ve yalnızlığı yakalamak mümkün. Yaşadıkları bu karamsar dünyada kendilerine eşlik eden belki de en sadık dost, bir köpek ise bir laytmotif gibi tekrarlanmakta.

Güreli’nin çerçevenin dışına taşan bu sahnelerde dengeli bir kompozisyon anlayışı geliştirdiği de açıkça gözlemlenebiliyor. Figürdeki hareket ve durağanlık ile koyu tonlarla birlikte, özellikle de fonda kullandığı canlı renkler hep bu dengeyi pekiştiren öğeler. Fırça vuruşlarıysa son derece hareketli. Bu özellik Güreli’nin desenlerinde de kendini gösteriyor. Yaptığı resimler ile desenler arasındaki tek fark sanki birisinin renkli, diğerinin siyah-beyaz olması, yoksa desenlerinin her biri sanki bir ön çalışma değilmişçesine bitmiş bir kompozisyon düzeni sergiliyor. Memet Güreli’nin resimleri bugün pek çoğumuzun kabullenmekte zorlandığı yalnız ve hüzünlü bir dünyanın yansımaları adeta.